۹ مقصر اصلی ضایعات کشاورزی

به گزارش مجله خبری نگار، در حالی که کشورمان روز‌های سخت کم آبی و در برخی مناطق بی آبی را پشت سر می‌گذارد و سالانه بخش زیادی از صادرات ما به محصولات کشاورزی اختصاص دارد، خواندن برخی اخبار عجیب به نظر می‌رسد. چندی پیش رئیس سازمان ملی بهره‌وری گفته: «سالانه ۱۳۰ میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌شود که در طول زنجیره تولید تا مصرف، ۳۰ درصد آن تلف می‌شود.»

با توجه به این آمار یعنی تقریبا از هر سه محصولی که می‌کاریم، یکی دور ریخته می‌شود! پیش از این هم گزارش‌های فائو حکایت از این داشت که سالانه ۳۵ میلیون تن مواد غذایی در ایران هدر می‌رود. نکته قابل تامل این که ایران یکی از کشور‌هایی است که بیشترین میزان ضایعات را در بخش کشاورزی دارد و بخش عمده‌ای از این دورریز محصولات به دلیل بهره مندنبودن از فناوری روز دنیاست.

در این گزارش ضمن بررسی مقدار آبی که با این محصولات دور ریخته می‌شود به معرفی مقصران بالا بودن ضایعات کشاورزی از زمین کشاورزی تا سفره مردم پرداخته‌ایم. اگر فقط یک چهارم این دورریز محصولات کشاورزی در چرخه تامین کنترل شود به‌اندازه کل مصرف بخش خانگی کشور، آب صرفه جویی کرده ایم و کشور از واردات بیش از ۲۶ میلیون محصول کشاورزی بی‌نیاز شده و نیاز ۱۰ میلیون نفر به محصولات کشاورزی هم تامین می‌شود.

دور ریختن ۲.۵ برابر آب شرب کشور

در حالی که همین روز‌ها برخی روستا‌ها و شهر‌های کشور با مشکل بی آبی و کم آبی دست و پنجه نرم می‌کنند و حتی آب شرب مورد نیازشان به سختی تامین می‌شود، شنیدن خبر هدر رفت و دور ریختن آب، آن هم به مقدار حدود ۲.۵ برابر آب شرب مورد نیاز کشور خودش جای تامل دارد. بر اساس آن چه در گزارش‌ها آمده ضایعات محصولات کشاورزی حدود ۳۰ درصد است.

از آن جایی که سالانه حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب آب شیرین در بخش کشاورزی مصرف می‌شود یعنی ۲۱ میلیارد مترمکعب آن صرف محصولاتی می‌شود که به سفره مردم نمی‌رسند و دور ریخته می‌شوند. این در حالی است که بر اساس گزارش وزارت نیرو در بخش خانگی برای آب شرب تنها ۸.۳ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود که این یعنی ۲.۵ برابر آب موردنیاز کشور برای شرب به صورت ضایعات کشاورزی دور ریخته می‌شود!

مقصران دور ریخته شدن محصولات کشاورزی

بالا بودن ضایعات کشاورزی در کشورمان به حدی است که حتی در سال‌های گذشته فائو هم هشدار‌هایی در این زمینه داده، اما اقدام موثری از سوی دولت‌های سابق صورت نگرفته این در حالی است که به دلیل کمبود، سالانه میلیون‌ها تن محصول کشاورزی وارد می‌کنیم. در ادامه به معرفی مقصران این همه دورریز محصولات کشاورزی از مرحله کاشت تا زمانی که محصول وارد سفره مردم می‌شود پرداخته ایم که با برنامه ریزی برای کنترل ضایعات در هر بخش می‌توان به میزان قابل توجهی از دور ریز شدن محصول کشاورزی جلوگیری کرد.

۱- کاشت محصول

شاید تعجب کنید، اما دورریز از مرحله کاشت شروع می‌شود. در بسیاری از اوقات شاهد این موضوع هستیم که به دلیل آموزش ندیدن کشاورز، بخشی از محصول در زمان کاشت به هدر می‌رود. به عنوان مثال در حالی که به کشاورز توصیه می‌شود ۱۶۰ کیلوگرم در هکتار بذر گندم بریزد به صلاحدید خود ۲۰۰ کیلوگرم می‌ریزد؛ یعنی ۴۰ کیلوگرم در هکتار در همین ابتدای کار تبدیل به ضایعات می‌شود. از آن جایی که بر اساس گزارش وزارت کشاورزی در سال گذشته حدود ۹ میلیون هکتار از زمین‌های زراعی زیر کشت غلات بوده یعنی ۳۶۰ هزار تن گندم فقط در کاشت هدر رفته است!

۲- کوددهی غیر اصولی و بیش از حد

دکتر ابراهیم جعفری کارشناس سابق مرکز تحقیقات و آموزش وزارت جهاد کشاورزی غیر علمی بودن کشاورزی را یکی از دلایل بالا بودن ضایعات کشاورزی می‌داند و به خبرنگار ما می‌گوید: «مشکلاتی که در نهاده‌های کشاورزی ما وجود دارد تا نحوه مبارزه با آفات و آفت زدایی‌های غیر اصولی و غیرعلمی، عللی است که باعث دورریز زیاد محصولات و حتی افت محصول شده است.»

۳- برداشت سنتی

یکی دیگر از بخش‌هایی که مقصر بخشی از دورریز محصولات کشاورزی است در زمان برداشت محصولات رخ می‌دهد. نبود فناوری و دانش روز در کشورمان باعث شده برداشت محصول به درستی صورت نگیرد و بخشی از محصول روی زمین باقی بماند. از آن جایی که طبق آمار‌ها در سال گذشته نزدیک به ۱۲ میلیون هکتار زیر کشت داشته ایم، اگر به ازای هر هکتار تنها ۱۰ کیلو محصول دور ریخته شود در کشور چیزی حدود ۱۲۰ هزار تن محصول هدر می‌رود.

۴- نبود الگوی کشت

احتمالا شما هم تصاویر امحای محصولات مختلف در فصل‌های متفاوت را دیده اید، از امحای هندوانه و سیب زمینی گرفته تا امحای سیب درختی و گوجه فرنگی. متاسفانه ماجرای امحای محصولات کشاورزی با همان دور ریخته شدن شان بعد از برداشت، سال هاست که در حال رخ دادن است و از مهم‌ترین دلایل آن نداشتن الگوی کشت در کشور است. الگوی کشت یعنی برنامه‌ای برای تولید محصولات کشاورزی آن هم با بیشترین سود برای تولید کننده و مصرف کننده و کمترین آسیب به محیط زیست با درنظر گرفتن ظرفیت‌های هر منطقه، اما نتیجه نداشتن الگوی کشت می‌شود بی اطلاعی از نیاز بازار که یا به ضرر کشاورز است یا مصرف کننده. یعنی یا محصول آن قدر کم است که تقاضا بیشتر از عرضه می‌شود و قیمت محصول چندین برابر می‌شود یا محصول آن قدر زیاد تولید می‌شود که نسبت به تقاضا بسیار بیشتر است و نتیجه آن می‌شود قیمتی که حتی از قیمت تولید توسط کشاورز هم پایین‌تر است و جمع آوری آن برای کشاورز به صرفه نیست و کشاورز محصولش را دور می‌ریزد!

۵- نبود کارخانه‌های تبدیلی

در حالی هر سال شاهد از بین رفتن بخش زیادی از محصولات کشاورزی هستیم که می‌توان با راه‌اندازی کارخانه‌های تبدیلی برای بخشی از محصولات در کنار ایجاد ارزش افزوده شغل هم ایجاد کرد. به طور مثال هر سال شاهد و ناظر تلنبار شدن هزاران تن سیب در کنار جاده‌ها در شهر‌های شمال غرب کشور هستیم و متاسفانه دلیل آن هم نبود کارخانه‌های تبدیلی و البته الگوی کشت است.

۶- توزیع و حمل و نقل غلط

دورریز محصولات کشاورزی تنها در سفره مردم و زمین کشاورزی اتفاق نمی‌افتد بلکه بخش زیادی از محصولات کشاورزی در توزیع و حمل و نقل از بین می‌رود. نبود ماشین آلات مخصوص و همچنین نبود استاندارد لازم در زمان حمل و نقل و بارگیری و تخلیه محصولات کشاورزی باعث می‌شود بخشی از محصولات در این بخش به صورت ضایعات کشاورزی دور ریخته شود.

۷- نگهداری و ذخیره سازی

در سال‌های اخیر برای این که بازار میوه شب عید کنترل شود، دولت اقدام به ذخیره بخشی از میوه‌های پر مصرف مثل سیب و پرتقال می‌کند و متاسفانه بعد از مدتی خبر می‌رسد که بخشی از این ذخیره سازی به دلیل فاسد شدن دور ریخته شده یا تبدیل به کود و کنستانتره می‌شود. این اتفاق نه تنها در ذخیره سازی برای بازار شب عید که در بخش‌های مختلف هم دیده می‌شود. همین چند وقت پیش بود که نگهداری اشتباه میزان قابل توجهی جو در انبار‌های غیر استاندارد باعث شد ۱۵ هزار تن جو و ۳۰۰ هزار تن برنج دور ریخته شود.

۸- نبود بسته بندی

یکی دیگر از بخش‌هایی که متاسفانه به دلیل نادیده گرفته شدن در کشورمان شاهد از بین رفتن محصولات هستیم صنعت بسته بندی است به نوعی که حتی برای صادرات هم بسیاری از محصولات به صورت فله صادر می‌شوند که نه تنها ضایعات محصول را زیاد می‌کند از اشتغال و سودی که می‌شود از بسته بندی محصول به دست آورد بی نصیب می‌شویم.

۹- در سفره‌های مردم

اما آخرین مرحله دورریز محصولات کشاورزی در سفره مردم اتفاق می‌افتد. از بخش‌هایی از نان که یا خمیر است و سوخته گرفته تا بخش‌هایی از میوه و سبزیجات که با بی توجهی به میزان آب مصرف شده و هزینه‌ای که برای تولید آن صرف شده دور ریخته می‌شود.